طبق آمار، در سال ۲۰۲۴ حدود ۱۵,۵۴۲ نفر به سرطان روده مبتلا شده اند. میانگین سنی تشخیص این بیماری ۶۹ سال است.
سرطان روده چهارمین سرطان شایع در دنیاست و پیش بینی شده است که از هر ۲۰ نفر، یک نفر تا سن ۸۵ سالگی به این بیماری دچار شود.
حدود ۹۰ درصد از موارد سرطان روده از نوع آدنوکارسینوم هستند که در بافت های غده ای پوشاننده ی روده آغاز می شوند. سایر انواع نادر سرطان، مانند لنفوم ها و تومورهای نورواندوکرین نیز ممکن است روده را درگیر کنند.
سرطان ممکن است در روده ی کوچک نیز ایجاد شود، اما این نوع از سرطان بسیار نادر است.
افراد ۵۰ تا ۷۴ ساله هر دو سال یک بار، در چارچوب برنامه ملی غربالگری سرطان روده، یک تست غربالگری دریافت می کنند.
سرطان روده بزرگ کولون چیست؟
سرطان روده، که با نام های سرطان کولورکتال، سرطان کولون یا سرطان رکتوم نیز شناخته می‌شود، از لایه ی داخلی روده بزرگ و راست روده (مقعد یا رکتوم) آغاز می شود. این بیماری معمولاً در ابتدا به شکل رشدهای غیرسرطانی کوچکی به نام پولیپ ظاهر می شود. در بسیاری از موارد، پولیپ ها ممکن است بی خطر باشند. اما برخی از آن ها در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، ممکن است به سرطان مهاجم تبدیل شوند.
محل دقیق شروع سرطان تعیین کننده ی نام آن است؛ اگر سرطان در کولون ایجاد شود، به آن سرطان کولون می گویند و اگر در راست روده ظاهر شود، سرطان رکتوم نامیده می شود. تشخیص زودهنگام نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت سرطان روده دارد، زیرا شناسایی و از بین بردن پولیپ ها پیش از سرطانی شدن، می‌تواند به میزان قابل توجهی خطر ابتلا را کاهش دهد. انجام غربالگری های منظم و آگاهی از علائم بیماری، کلید اصلی در تشخیص زودرس و افزایش موفقیت درمان است.
علائم سرطان کولون
علائم سرطان روده بزرگ یا کولون شامل موارد زیر است:
- تغییر در عادات روده ای، از جمله اسهال، یبوست یا احساس تخلیه ناقص به صورت مزمن
- تغییر در شکل یا قوام مدفوع، مانند باریک شدن مدفوع به شکل غیرعادی
- وجود خون در مدفوع
- درد شکمی، نفخ یا گرفتگی عضلات شکم
- درد در ناحیه مقعد یا راست روده
- وجود توده یا برآمدگی در مقعد یا راست روده
- کاهش وزن بی دلیل
- خستگی مفرط و بدون علت مشخص
- احساس ضعف، رنگ پریدگی و تنگی نفس ناشی از کم خونی
- وجود خون در ادرار، افزایش دفعات ادرار (به ویژه در شب) یا تغییر رنگ ادرار به تیره، زنگاری یا قهوه ای
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مراجعه سریع به پزشک برای بررسی های بیشتر توصیه می شود.
دلایل ابتلا به سرطان روده بزرگ
برخی از عادات خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش میدهند که لازم است با آنها آشنا باشید. عوامل مؤثر در افزایش خطر ابتلا به سرطان روده:
- رژیم غذایی کم فیبر
- مصرف زیاد گوشت قرمز، به ویژه گوشت های فرآوری شده
- اضافه وزن یا چاقی
- مصرف الکل
- استعمال دخانیات
- عوامل ژنتیکی ارثی و سابقه ی خانوادگی سرطان روده
- بیماری های التهابی روده مانند بیماری کرون
- وجود پولیپ در روده
- سابقه ی قبلی ابتلا به سرطان روده از جمله سرطان مقعد
توجه به این عوامل و اصلاح سبک زندگی می تواند به کاهش خطر بروز این بیماری کمک کند.
روشهای تشخیص سرطان روده بزرگ
برای تشخیص سرطان روده، از آزمایش های مختلفی استفاده می شود. در ابتدا، پزشک یک معاینه فیزیکی انجام داده تا هرگونه تورم غیرعادی در ناحیه شکم را بررسی کند. همچنین، معاینه انگشتی مقعد (DRE) انجام شده تا وجود هرگونه توده یا التهاب در راست روده و مقعد شناسایی شود.
آزمایش خون
انجام آزمایش خون می تواند نشان دهد که آیا در مدفوع خود دچار خونریزی هستید یا نه. همچنین، این آزمایش سطح گلبول های قرمز خون را بررسی میکند. زیرا کم خونی ناشی از کاهش گلبول های قرمز، در بسیاری از مبتلایان به سرطان روده دیده می شود.
آزمایش ایمونو شیمیایی خون مخفی در مدفوع (iFOBT)
بسته به علائم شما، ممکن است پزشک آزمایش iFOBT (که اغلب به عنوان FOBT شناخته می شود) را توصیه کند. این آزمایش معمولاً در صورت داشتن درد شکم، تغییر در عادات روده ای، کاهش وزن بدون علت یا کم خونی انجام می شود. اما اگر خونریزی واضحی از راست روده داشته باشید، این آزمایش پیشنهاد نمی شود.
در این روش، شما یک نمونه از مدفوع خود را در خانه تهیه کرده و برای بررسی بیشتر ارسال می‌کنید. نمونه مدفوع زیر میکروسکوپ از نظر وجود نشانه ای از خون مخفی بررسی می شود، زیرا خون در مدفوع می‌تواند نشانه پولیپ، سرطان یا سایر مشکلات روده ای باشد. این آزمایش به تنهایی سرطان را تشخیص نمی دهد، اما در صورت مشاهده خون، پزشک معمولاً کولونوسکوپی را توصیه خواهد کرد.
کولونوسکوپی
دقیق ترین آزمایش برای تشخیص سرطان روده، کولونوسکوپی است که کل روده ی بزرگ را بررسی می کند. در این روش، یک لوله ی انعطاف پذیر از طریق مقعد وارد روده شده و با پمپاژ هوا، فضای داخلی آن باز می شود. دوربینی که در انتهای این لوله قرار دارد، به پزشک امکان می دهد که هرگونه بافت غیرطبیعی را مشاهده و در صورت نیاز، برای بررسی های بیشتر نمونه برداری کند.
سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر
در روش سیگموئیدوسکوپی، راست روده و قسمت چپ روده ی بزرگ مورد بررسی قرار می گیرد. هر نوع بافت غیرعادی در این ناحیه می تواند برداشته شده و برای آزمایش های بیشتر ارسال شود.
ام آر آی (MRI)
تصویربرداری با ام آر آی تصاویر مقطعی و بسیار دقیقی از بدن ارائه داده و می تواند میزان گسترش تومورها را نشان دهد. این روش به پزشکان کمک کرده تا ارزیابی دقیق تری از وضعیت بیماری داشته باشند.
سی تی اسکن (CT Scan)
سی تی اسکن تصاویر سه بعدی از چندین اندام بدن را به‌صورت هم زمان ارائه می دهد و برای بررسی روده و سایر قسمت های شکم کاربرد دارد. همچنین این روش می تواند نشانه های سرطان را در مراحل اولیه شناسایی کند.
پت اسکن (PET Scan)
در پت اسکن مقدار کمی گلوکز رادیواکتیو به بدن تزریق می شود. سلول‌های سرطانی که به سرعت رشد می‌کنند، گلوکز بیشتری جذب می کنند و در اسکن با رنگی روشن تر دیده می‌شوند. این روش برای تشخیص میزان گسترش سرطان در بدن کاربرد دارد.
روش های پیشگیری از ابتلا به سرطان روده
اگرچه سرطان روده می تواند تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد شود، اما با اصلاح سبک زندگی و رعایت نکات بهداشتی می توان خطر ابتلا به آن را تا حد زیادی کاهش داد. برخی از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از این بیماری عبارتند از:
۱. رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل
مصرف مواد غذایی غنی از فیبر، از جمله میوه ها، سبزیجات تازه، غلات کامل و حبوبات، می‌تواند به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و کاهش خطر ابتلا به سرطان روده کمک کند. فیبر باعث حرکت منظم روده ها شده و از ایجاد یبوست و التهاب جلوگیری می کند. همچنین، توصیه می شود مصرف گوشت قرمز، به ویژه گوشت های فرآوری شده مانند سوسیس و کالباس، محدود شود، زیرا این مواد غذایی با افزایش خطر سرطان روده ارتباط دارند.
۲. پرهیز از مصرف دخانیات و الکل
سیگار و سایر محصولات دخانی باعث ایجاد تغییرات سلولی در دستگاه گوارش شده و احتمال بروز سرطان های مختلف، از جمله سرطان روده، را افزایش می دهند. علاوه بر این، مصرف بیش از حد الکل نیز یکی از عوامل مؤثر در ایجاد سرطان روده است. کاهش یا حذف این مواد از رژیم روزانه می تواند نقش مهمی در پیشگیری از این بیماری داشته باشد.
۳. حفظ وزن سالم و فعالیت بدنی منظم
اضافه وزن و چاقی با افزایش التهاب در بدن و تغییرات هورمونی می توانند خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش دهند. انجام فعالیت های بدنی منظم، مانند پیاده روی، دوچرخه سواری، شنا یا ورزش های هوازی، به حفظ وزن ایده آل کمک کرده و باعث بهبود عملکرد دستگاه گوارش می‌شود. حداقل ۳۰ دقیقه ورزش روزانه توصیه می شود.
۴. انجام غربالگری های منظم
تشخیص زودهنگام از طریق انجام آزمایش های غربالگری مانند کولونوسکوپی و آزمایش خون مخفی در مدفوع (iFOBT) می تواند نقش مهمی در پیشگیری از سرطان روده داشته باشد. این آزمایش ها می‌توانند پولیپ های پیش سرطانی را شناسایی و قبل از تبدیل شدن به سرطان، از بین ببرند.
۵. کنترل بیماری‌های گوارشی و عوامل خطر
افرادی که به بیماری های التهابی روده مانند کرون یا کولیت اولسراتیو مبتلا هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان روده قرار دارند. کنترل و مدیریت این بیماری ها از طریق مشورت با پزشک و رعایت توصیه های درمانی می تواند از بروز عوارض جدی تر جلوگیری کند. همچنین، افرادی که سابقه ی خانوادگی سرطان روده دارند، بهتر است از سنین پایین تر تحت نظر پزشک باشند و آزمایش های دوره ای انجام دهند.
عوارض سرطان روده
بیشتر افراد در طول درمان سرطان روده بزرگ، راست روده یا مقعد دچار عوارض جانبی این عمل ها می شوند. سرطان روده بزرگ و راست روده گاهی با نام سرطان کولورکتال نیز شناخته می شود. معمولاً این عوارض جانبی طی چند هفته یا چند ماه پس از پایان درمان به تدریج بهبود می یابند.
گاهی اوقات، عوارض جانبی از بین نرفته و ماه ها یا حتی سال ها پس از پایان درمان همچنان باقی می مانند. این عوارض به دو دسته تقسیم می شوند:
- عوارض بلندمدت: در طول درمان یا مدت کوتاهی پس از پایان درمان شروع شده و بیش از ۳ ماه ادامه می یابند.
- عوارض دیررس: اگر ماه ها یا حتی سال ها بعد، به عنوان یک واکنش تاخیری به درمان ظاهر شوند.
عوارض دیررس ناشی از درمان سرطان روده
شایع ترین عارضه دیررس درمان سرطان روده، تغییر در عملکرد روده است. سایر عوارض دیررس رایج شامل تغییر در عملکرد مثانه یا تغییراتی بوده که ممکن است بر زندگی جنسی شما تاثیر بگذارد.
گاهی اوقات، عوارض دیررس شایع تر نیز هستند، مانند:
- خستگی
- درد
- مشکلات تمرکز
برخی از عوارض دیررس بسته به نوع درمان و ناحیه‌ای از روده که تحت درمان قرار گرفته است، بیشتر احتمال دارند رخ دهند.
تأثیر بر زندگی جنسی
سرطان روده و درمان آن می تواند زندگی جنسی شما را تحت تاثیر قرار دهد. این تأثیرات ممکن است به دلیل اثرات فیزیکی، احساسی و عملی سرطان و درمان آن ایجاد شوند. برخی از درمان ها می توانند نحوه عملکرد بدن و اندام های جنسی را در حین رابطه جنسی تغییر دهند.
بسیاری از تغییراتی که در اثر درمان سرطان ایجاد می شوند، موقتی بوده و معمولاً پس از پایان درمان بهبود می یابند. اما اگر پس از درمان، سلامت جنسی شما تحت تأثیر قرار گرفت، اجازه ندهید احساس خجالت مانع از درخواست کمک شود. کادر درمانی به صحبت درباره مسائل جنسی عادت دارند. ممکن است توصیه ها، حمایت ها یا درمان هایی وجود داشته باشد که بتواند به شما کمک کند. در صورت نیاز، آن ها می توانند شما را به یک متخصص ارجاع دهند.
مشکلات تمرکز و حافظه
پس از درمان سرطان، برخی افراد متوجه تغییراتی در حافظه، تمرکز و توانایی تفکر شفاف خود می شوند. این وضعیت اغلب با نام تغییرات شناختی مرتبط با سرطان (CRCC) یا مه مغزی (chemo brain) شناخته شده است. اما مشکلات حافظه و تمرکز می توانند در افرادی که شیمی درمانی نداشته اند نیز رخ دهند.
این تغییرات معمولاً خفیف بوده و اغلب ظرف یک سال پس از پایان درمان بهبود می یابند. اما در برخی موارد ممکن است طولانی تر شده یا تأثیر بیشتری بر زندگی روزمره داشته باشند.
علائم رایج شامل موارد زیر است:
- بی نظمی غیرعادی
- حواس پرتی بیشتر از حد معمول
- مشکل در به خاطر سپردن چیزها
- احساس ناتوانی در تفکر شفاف
دکتر، مدتیه دچار تغییر در عادات روده‌ای، خون در مدفوع و کاهش وزن بی‌دلیل شده‌ام. ممکنه نشونه‌ای از سرطان روده باشه؟ باید چه آزمایش‌هایی انجام بدم؟
علائمی که گفتید می‌تونه نشونه‌ای از مشکلات گوارشی، از جمله سرطان روده، باشه. برای تشخیص دقیق، کولونوسکوپی و آزمایش‌های تکمیلی توصیه می‌کنیم.