رکتوسل نوعی اختلال در ساختار لگن است که در آن دیواره خلفی واژن به دلیل ضعف یا آسیب عضلات و بافت های حمایتی، به سمت داخل برآمده می شود. این وضعیت معمولاً به دنبال زایمان طبیعی، یبوست مزمن، افزایش سن یا اعمال فشار مکرر به کف لگن ایجاد می شود.
ممکن است با علائمی مانند احساس فشار در ناحیه واژن، اختلال در دفع، یا ناراحتی هنگام رابطه جنسی همراه باشد. تشخیص و درمان به موقع این عارضه می تواند از پیشرفت آن و بروز مشکلات عملکردی جدی تر جلوگیری کند.
رکتوسل یا فتق دیواره پشتی واژن چیست؟
رکتوسل (Rectocele) زمانی اتفاق می افتد که دیواره پشتی واژن، که معمولاً رکتوم را از واژن جدا می کند، ضعیف شده یا پاره می شود. این آسیب به بافت باعث برآمدگی یا افتادگی رکتوم به داخل واژن می گردد. این عارضه معمولاً به دنبال فشارهای مداوم بر کف لگن در اثر زایمان های طبیعی، یبوست مزمن، افزایش سن یا بلند کردن اجسام سنگین ایجاد می شود.
علائم شایع رکتوسل در زنان
بسته به شدت رکتوسل، علائم می توانند خفیف تا شدید متغیر باشند. برخی از زنان ممکن است بدون هیچ علامتی باشند، اما در بسیاری از موارد علائم زیر مشاهده می شود:
- احساس سنگینی یا فشار در ناحیه لگن
- توده یا برآمدگی در واژن
- دشواری در دفع مدفوع، مخصوصاً نیاز به فشار دادن واژن برای تخلیه کامل
- احساس تخلیه ناقص روده پس از اجابت مزاج
- درد یا ناراحتی در هنگام رابطه جنسی
- بی اختیاری مدفوع یا گاز (در موارد شدید)
چرا رکتوسل ایجاد می‌شود؟ (علت‌های اصلی)
عوامل مختلفی می توانند باعث تضعیف عضلات و بافت های حمایتی در ناحیه کف لگن شوند، از جمله:
- زایمان طبیعی: به ویژه اگر زایمان دشوار یا با نوزاد درشت بوده باشد.
- یبوست مزمن و زور زدن زیاد: فشار مداوم هنگام اجابت مزاج به دیواره های واژن آسیب می زند.
- بالا رفتن سن و یائسگی: کاهش سطح استروژن می تواند منجر به شل شدن عضلات کف لگن شود.
- چاقی یا اضافه وزن: وزن بالا فشار بیشتری به ناحیه لگن وارد می کند.
- جراحی های لگنی قبلی: مانند هیسترکتومی.
- فعالیت های فیزیکی شدید یا مکرر: مثل بلند کردن مکرر اجسام سنگین.
درجه بندی و انواع رکتوسل
رکتوسل از نظر شدت به سه درجه تقسیم می شود:
- درجه 1 (خفیف): برآمدگی کوچک که اغلب بدون علامت است.
- درجه 2 (متوسط): توده قابل لمس در واژن، ممکن است باعث ناراحتی شود.
- درجه 3 (شدید): توده ممکن است از دهانه واژن بیرون بزند و نیاز به جراحی داشته باشد.
روش های تشخیص رکتوسل
تشخیص دقیق رکتوسل نیازمند بررسی های بالینی و پاراکلینیکی توسط پزشک متخصص زنان یا کولورکتال است. هدف از این ارزیابی ها، تعیین شدت افتادگی دیواره خلفی واژن و بررسی تأثیر آن بر عملکرد روده و مثانه است. بسته به شدت علائم، مرحله بیماری و شرایط فردی بیمار، پزشک ممکن است از ترکیبی از روش های تشخیصی برای اطمینان از دقت بالای تشخیص استفاده کند. در ادامه، رایج ترین روش های تشخیص رکتوسل را مطالعه میکنید:
- معاینه لگنی: در این معاینه، پزشک با مشاهده و لمس دیواره خلفی واژن در حالتی که بیمار زور می زند (مانور والسالوا)، وجود توده یا برجستگی غیرطبیعی را بررسی می کند. این روش ابتدایی ترین و مهم ترین گام در تشخیص بالینی رکتوسل است.
- تصویربرداری پیشرفته: از جمله MRI لگن یا دفکوگرافی (Defecography) که تصویربرداری در زمان دفع است. این روش ها به صورت دقیق افتادگی بافت رکتوم و میزان برآمدگی به داخل واژن را نشان می دهند و برای برنامه ریزی درمانی بسیار مفید هستند.
- سونوگرافی ترانس واژینال: با استفاده از پروب واژینال، ساختارهای داخلی لگن، موقعیت رکتوم و وضعیت بافت های همبند بین رکتوم و واژن بررسی می شود. این روش به پزشک کمک می کند تا وجود هرگونه ضعف یا پارگی عضلات کف لگن را تشخیص دهد.
- تست عملکرد رکتوم و اسفنکتر مقعد: مانند مانومتری مقعدی یا الکترومیوگرافی عضلات کف لگن که برای بررسی قدرت عضلات و ارزیابی عملکرد دفع بسیار کاربرد دارند، به ویژه در مواردی که بیمار از یبوست مزمن یا بی اختیاری شکایت دارد.
لازم به ذکر است که تشخیص دقیق و جامع رکتوسل، کلید انتخاب درمان مناسب و جلوگیری از پیشرفت بیماری است.
درمان رکتوسل | از فیزیوتراپی تا جراحی
درمان رکتوسل به شدت آن و میزان ناراحتی بیمار بستگی دارد. به همین دلیل در 2 دسته تقسیم بندی میشوند:
- درمان های غیرجراحی:
- فیزیوتراپی کف لگن: تمرینات تخصصی مانند تمرینات کگل می توانند قدرت عضلات لگنی را افزایش دهند و از پیشرفت بیماری جلوگیری کنند.
- پساری واژینال: وسیله ای سیلیکونی که داخل واژن قرار گرفته و از برآمدگی رکتوم جلوگیری می کند.
- درمان دارویی: ملین ها برای جلوگیری از یبوست و داروهای هورمونی برای تقویت بافت واژن (در زنان یائسه) در این مواقع به کار می روند.
- تغییر سبک زندگی: کاهش وزن، افزایش مصرف فیبر و آب، پرهیز از زور زدن هنگام اجابت مزاج.
- درمان جراحی:
اگر رکتوسل شدید بوده یا با درمان های غیر جراحی بهبود نیابد، جراحی توصیه می شود. روش های رایج در مواقعی که عمل جراحی لازم است، عبارتند از:
- ترمیم واژینال خلفی (Posterior Colporrhaphy): رایج ترین روش برای اصلاح دیواره پشتی واژن.
- ترمیم با مش جراحی: در برخی موارد خاص برای حمایت بیشتر.
مراقبت های بعد از جراحی رکتوسل
پس از عمل، رعایت برخی نکات کلیدی برای تسریع روند بهبودی و پیشگیری از عود ضروری است:
- خودداری از بلند کردن اجسام سنگین برای حداقل ۶ هفته
- پرهیز از رابطه جنسی تا ترمیم کامل بافت ها (حدود ۴ تا ۸ هفته)
- مصرف رژیم غذایی پر فیبر برای جلوگیری از یبوست
- نوشیدن آب کافی روزانه
- مراجعه منظم به پزشک برای بررسی روند ترمیم
- انجام تمرینات ملایم کف لگن با نظر پزشک
آیا رکتوسل خطرناک است؟
در اغلب موارد رکتوسل یک بیماری خوش خیم است، اما در صورت عدم درمان می تواند منجر به مشکلات مزمن گوارشی، اختلال در رابطه جنسی، یا افت کیفیت زندگی شود. در مراحل پیشرفته حتی ممکن است باعث بی اختیاری یا عفونت های مکرر واژینال، دستگاه ادراری و حتی عفونت مقعدی شود.
آیا امکان بارداری با رکتوسل وجود دارد؟
در موارد خفیف تا متوسط، بارداری بلامانع است ولی باید تحت نظر دقیق متخصص زنان باشد. در موارد شدید، جراحی ممکن است پیش از اقدام به بارداری پیشنهاد شود.
راه های پیشگیری از رکتوسل
برای پیشگیری از ابتلا به رکتوسل یا کاهش احتمال تشدید آن، رعایت برخی اصول سبک زندگی سالم بسیار مؤثر است. یکی از مهم ترین عوامل در جلوگیری از ایجاد رکتوسل، کاهش فشارهای مزمن به کف لگن است که معمولاً به دلیل یبوست، سرفه مزمن، بلند کردن اجسام سنگین یا اضافه وزن ایجاد می شود. با رعایت نکات بهداشتی و تغذیه ای، می توان از تضعیف بافت های حمایتی کف لگن جلوگیری کرده و عملکرد طبیعی روده و مثانه را حفظ کرد. در ادامه به مهم ترین راهکارهای پیشگیری از رکتوسل اشاره می شود:
- حفظ وزن سالم
- جلوگیری از یبوست مزمن با تغذیه مناسب
- انجام تمرینات کف لگن به صورت روزانه
- پرهیز از بلند کردن مکرر اجسام سنگین
- درمان سریع سرفه های مزمن یا آلرژی ها
