تنسموس به احساسی مکرر و فوری برای دفع مدفوع گفته می شود، حتی زمانی که روده ها خالی هستند. پیشگیری و درمان آن به بیماری زمینه ای بستگی دارد.
تنسموس نشانه ای است که معمولاً در صورت وجود اختلالاتی در دستگاه گوارش (GI) بروز می کند.
بر اساس گزارش انجمن بین المللی گوارش، تنسموس می تواند با زور زدن، ناراحتی حین دفع و خروج مقدار بسیار کمی مدفوع همراه باشد.
برای آشنایی بیشتر با دلایل احتمالی، نشانه ها و روش های درمان تنسموس، ادامه مطلب را دنبال کنید.
علت ابتلا به بیماری تنسموس
تنسموس می تواند نشانه ای از چندین بیماری مرتبط با دستگاه گوارش (GI) باشد، از جمله:
- بیماری کرون
- کولیت اولسراتیو
- یبوست
- پروکتیت (التهاب راست روده) که اغلب ناشی از عفونت یا بیماری التهابی روده (IBD) است
- سندروم روده تحریک پذیر (IBS)
- پرولاپس (افتادگی) رکتوم
- عفونت های مقاربتی (STI) در ناحیه رکتوم
- عفونت های ویروسی، باکتریایی یا انگلی روده بزرگ
- اختلالات حرکتی ناحیه آنورکتال
- برخی جراحی های شکمی
- آبسه های رکتال
- سرطان کولورکتال
بیماری التهابی روده (IBD)
کولیت اولسراتیو و بیماری کرون، دو نوع اصلی از انواع بیماری های التهابی روده هستند که جزو شایع ترین عوامل بروز تنسموس محسوب می شوند.
این بیماری های مزمن موجب التهاب پایدار در بخش هایی یا کل دستگاه گوارش می شوند. در طول زمان، این التهاب می تواند باعث تنگ شدن روده ها شده و حس پری یا نیاز به دفع با مقدار اندک مدفوع را به وجود آورد. همچنین التهاب می تواند موجب تحریک پذیری بیش از حد اعصاب اطراف روده شده که یکی از عوامل بروز علائمی مانند تنسموس است.
طی یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ نشان داده شده است که افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو بیشتر از بیماران کرون دچار تنسموس می شوند.
علت دقیق هر نوع بیماری التهابی روده هنوز مشخص نیست، اما پژوهش ها حاکی از آن است که ژنتیک، عوامل محیطی و پاسخ ایمنی بدن همگی در شکل گیری و پیشرفت این بیماری نقش دارند.
علائم تنسموس
تنسموس به خودی خود یک علامت ناهنجار در دستگاه گوارش محسوب می شود، نه یک بیماری مستقل. این حالت اغلب با احساسات نا آرام و آزاردهنده ای همراه است که در فعالیت های روزمره فرد اختلال ایجاد می کند. علائم رایج آن شامل موارد زیر می شود:
- احساس مداوم نیاز به دفع مدفوع: حتی زمانی که روده ها تقریباً یا کاملاً خالی هستند، فرد احساس می کند باید فوراً به دستشویی برود.
- فوریت در تخلیه روده: این حس می تواند آن قدر شدید باشد که شخص نتواند آن را به تعویق بیندازد یا کنترل کند.
- زور زدن، ناراحتی یا گرفتگی عضلات شکم هنگام دفع: فرآیند دفع ممکن است با درد یا فشار همراه باشد، حتی اگر خروجی خاصی وجود نداشته باشد.
- دفع مقدار بسیار کم مدفوع: علی رغم احساس شدید نیاز به دفع، معمولاً مقدار بسیار ناچیزی مدفوع خارج می شود.
- احساس تخلیه نشدن کامل روده: پس از دفع، شخص همچنان حس می کند بخشی از مدفوع در روده باقی مانده است، که می تواند باعث اضطراب و ناراحتی روانی شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم تنسموس بیش از چند روز ادامه پیدا کند یا شدت یابد، توصیه می شود که بدون تاخیر به پزشک مراجعه شود. به ویژه اگر این علائم با موارد زیر همراه باشند، ممکن است نشان دهنده یک بیماری جدی تر در دستگاه گوارش باشند:
- درد شکمی: دردهای مداوم یا شدید در ناحیه شکم، به ویژه همراه با تنسموس، نیاز به بررسی تخصصی دارد.
- وجود خون در مدفوع: ممکن است نشانه التهاب، زخم، عفونت یا حتی تومور در روده باشد.
- تهوع یا استفراغ: به ویژه اگر همراه با ناتوانی در دفع باشد، می‌تواند نشانه انسداد یا مشکل عملکردی در روده باشد.
- تب یا لرز: این علائم ممکن است گویای وجود عفونت سیستمیک یا التهاب پیشرفته در بدن باشند.
در صورت مشاهده هر یک از این نشانه ها، مراجعه سریع به پزشک می تواند از بروز عوارض جدی تر پیشگیری کند. همچنین تشخیص زودهنگام، کلید درمان موثر است.
تشخیص تنسموس
تنسموس به عنوان یک نشانه، می تواند در اثر طیف وسیعی از بیماری های مختلف ظاهر شود. برای تعیین علت اصلی، پزشک ابتدا معاینه فیزیکی و معاینه ناحیه مقعد را انجام می دهد. در این فرآیند، جزئیاتی مانند نوع علائم، شدت آن ها و مدت زمانی که تجربه شان کرده اید از شما پرسیده می شود.
برای بررسی دقیق تر و رسیدن به تشخیص قطعی، ممکن است پزشک از آزمایش ها و روش های تشخیصی زیر استفاده کند:
- کولونوسکوپی: بررسی مستقیم داخل روده بزرگ با استفاده از لوله ی باریک و انعطاف پذیر.
- تصویربرداری های پزشکی: شامل عکس برداری با اشعه ایکس، MRI یا سی تی اسکن برای مشاهده وضعیت داخلی شکم و روده.
- نمونه برداری از مدفوع: برای بررسی وجود خون، عفونت یا التهاب.
- آزمایش خون: برای ارزیابی علائم التهاب، عفونت یا کم خونی.
- مانومتری آنورکتال: بررسی عملکرد عضلات و اعصاب ناحیه مقعد و راست روده.
بسیاری از این تست ها در تشخیص بیماری هایی مثل IBD (بیماری التهابی روده)، IBS (سندروم روده تحریک پذیر) و سرطان کولورکتال نیز به کار می روند.
اگر پزشک به وجود عفونت مقاربتی (STI) مشکوک باشد، ممکن است نمونه ای از ناحیه رکتوم برداشته یا آزمایش خون اختصاصی تجویز کند تا نوع دقیق عفونت مشخص شود.
روش های درمان تنسموس
درمان تنسموس کاملاً وابسته به علت اصلی این علامت است. پزشک ممکن است ترکیبی از تغییرات تغذیه ای و سبک زندگی، درمان های خانگی و مداخلات پزشکی را برای کاهش علائم پیشنهاد دهد.
تغییرات در رژیم غذایی
اگر بیماری هایی مانند IBD (بیماری التهابی روده)، IBS (سندروم روده تحریک پذیر)، یبوست یا اختلالات حرکتی روده عامل بروز تنسموس باشند، اصلاح تغذیه می تواند به کاهش درد و گرفتگی های شکمی کمک کند.
برای مثال، افزایش مصرف فیبر تا کنون توانسته باعث نرم شدن و افزایش حجم مدفوع شود و دفع آن را آسان تر کند.
طبق دستورالعمل های تغذیه ای، بزرگسالان باید روزانه بین ۲۵ تا ۳۱ گرم فیبر مصرف کنند.
نکته مهم: اگر به بیماری التهابی روده مبتلا هستید، در برخی مواقع مصرف زیاد فیبر ممکن است تنسموس یا علائم گوارشی دیگر را تشدید کند. در چنین شرایطی، پیروی موقت از رژیم کم فیبر در دوره های تشدید بیماری می تواند مؤثر باشد.
افزایش مصرف آب
نوشیدن آب کافی برای حفظ نرمی مدفوع ضروری است.
بهترین میزان نوشیدن آب به صورت زیر است:
- زنان روزانه ۲.۷ لیتر (حدود ۱۱.۵ لیوان)
- مردان روزانه ۳.۷ لیتر (حدود ۱۵.۵ لیوان)
آب مصرف کنند. البته این مقادیر به شرایط بدنی و سطح فعالیت افراد نیز بستگی دارد.
فعالیت بدنی
ورزش و تحرک بدنی باعث تحریک حرکات روده ای شده و می تواند به تسهیل عبور مواد زائد از دستگاه گوارش کمک کرده و یبوست یا حتی تنسموس را کاهش دهد.
آموزش عملکرد روده (Bowel Training)
اگر تنسموس ناشی از یبوست مزمن باشد، پزشک ممکن است برنامه ای برای آموزش تنظیم فعالیت روده توصیه کند. این برنامه می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تعیین زمان مشخص روزانه برای دفع، ترجیحاً در یک ساعت اول پس از صبحانه
- اختصاص دادن زمان کافی برای استفاده از دستشویی
- رفتن به سرویس بهداشتی هر زمان که احساس دفع دارید
- تمرکز بر آرام سازی عضلات هنگام تلاش برای دفع مدفوع
درمان های پزشکی
مداخلات دارویی یا درمانی بسته به منشاء تنسموس متفاوت خواهد بود:
- IBD (کولیت اولسراتیو یا کرون): هدف، کنترل التهاب است. داروهایی مثل 5-آمینو سالیسیلیک اسید، کورتون ها، تعدیل کننده های ایمنی یا داروهای بیولوژیک ممکن است تجویز شوند.
- عفونت ها: در صورت وجود عفونت در روده یا STI، پزشک از آنتی بیوتیک مناسب استفاده می کند.
- یبوست: مصرف ملین ها، نرم کننده های مدفوع یا مکمل های فیبری می تواند روند دفع را تسهیل کند.
- سرطان کولورکتال: بر اساس مرحله بیماری، ممکن است نیاز به شیمی درمانی، پرتودرمانی یا جراحی جهت برداشت تومور وجود داشته باشد.
اگر دچار تنسموس هستید و سابقه بیماری گوارشی یا دیگر مشکلات زمینه ای دارید، حتماً با یک پزشک مشورت کنید. برنامه درمانی شخصی سازی شده می تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی شما داشته باشد.
