سلامت دستگاه گوارش از روی ظاهر مدفوع قابل تشخیص است. رنگ مدفوع، شکل، بافت و دفعات دفع همگی می توانند نشانه ای از وضعیت درونی بدن ما باشند. بسیاری از افراد هنگام تغییر رنگ مدفوع نگران می شوند. اما آیا هر تغییری نشانه بیماری است؟ در این مطلب به بررسی رنگ طبیعی مدفوع، علت تغییر رنگ مدفوع و ویژگی های مدفوع سالم می پردازیم.
رنگ طبیعی مدفوع چه رنگی است؟
رنگ مدفوع معمولاً از قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره متغیر است و این تغییرات بین افراد مختلف به طور طبیعی اتفاق می افتد. اما هرگونه تغییر مداوم در رنگ، حجم یا شکل مدفوع ممکن است نشانه ای از وجود مشکل در دستگاه گوارش یا حتی اختلالی در کل بدن باشد.
رنگ قهوه ای مدفوع ناشی از حضور بیلی روبین در صفرا است. ماده ای که از تجزیه هموگلوبین در گلبول های قرمز به وجود می آید. این بیلی روبین، بسته به میزان و نوع تجزیه اش، می تواند رنگ مدفوع را از زرد روشن تا تقریباً سیاه تغییر دهد.
اگر ساختار شیمیایی بیلی روبین تغییر کند، رنگ مدفوع ممکن است سبز یا زرد شود. مدفوع زرد همچنین می تواند به دلیل رقیق بودن یا کاهش تولید بیلی روبین توسط کبد ایجاد شود. باکتری ها و آنزیم های گوارشی روده نیز در تغییر رنگ نهایی مدفوع نقش دارند.
در اغلب موارد، تغییر رنگ مدفوع از یک بار به بار دیگر اهمیت خاصی ندارد. ولی اگر این تغییرات به صورت مداوم دیده شوند، به ویژه اگر با علائم دیگر همراه باشند، لازم است برخی آزمایشات پزشکی انجام شود.
مدفوع سالم چه ویژگی هایی دارد؟
مدفوع سالم باید شکلی صاف، کشیده، و شبیه به سوسیس داشته باشد و به راحتی یا بدون درد از بدن دفع شود. با اینکه اندازه، شکل و حتی بوی مدفوع می تواند بین افراد متفاوت باشد، اما شاخص های کلی سلامت روده را می توان در موارد زیر دسته بندی کرد:
- رنگ: رنگ طبیعی مدفوع معمولاً قهوه ای متوسط تا تیره است. این رنگ به دلیل وجود صفرا و بیلی روبین در فرآیند هضم ایجاد می شود.
- شکل: مدفوع نرمال باید حالت استوانه ای و یکنواخت داشته باشد. مدفوع گلوله ای یا تکه تکه ممکن است نشان دهنده یبوست یا اختلال در عملکرد روده باشد.
- قوام: مدفوع باید نه خیلی سفت و نه خیلی شل باشد. عبور آن نباید نیاز به زور زدن داشته باشد.
- مدت زمان دفع: دفع مدفوع سالم معمولاً کمتر از یک دقیقه زمان می برد. زمان طولانی ممکن است نشانه مشکل در هضم یا اختلالات گوارشی باشد.
- دفعات دفع: از سه بار در روز تا سه بار در هفته طبیعی تلقی می شود، اما مهم ترین شاخص، ثبات و منظم بودن الگوی دفع است.
- بو: بوی مدفوع طبیعی است اما اگر به طور غیرعادی تند یا ناخوشایند باشد، ممکن است نشانه عفونت یا مشکل گوارشی باشد.
علائم مدفوع غیر طبیعی چیست؟
مدفوع غیر طبیعی به هر نوع تغییر پایدار در رنگ، شکل یا قوام ضایعات روده ای گفته می شود که از حالت طبیعی خارج شده باشد. اگرچه تغییرات گهگاهی طبیعی است، اما تکرار یا ماندگاری آن ها می تواند زنگ هشدار مشکلات گوارشی یا حتی بیماری های جدی تری باشد. در ادامه، به مهم ترین نشانه های خروجی غیر طبیعی از بدن می پردازیم:
1.قوام مدفوع:
- مدفوع خیلی سفت، تکه تکه یا گلوله ای معمولاً نشانه یبوست است.
- مدفوع آبکی یا شل می تواند نشانه اسهال، عفونت یا سندروم روده تحریک پذیر باشد.
2.رنگ مدفوع ناسالم:
- سفید یا رنگ روشن: می تواند نشانه ای از مشکل در کبد، صفرا یا لوزالمعده باشد. این حالت معمولاً ناشی از کمبود صفرا در مدفوع است.
- قرمز روشن: معمولاً به دلیل خونریزی از ناحیه انتهایی دستگاه گوارش مثل بواسیر یا هموروئید ایجاد می شود.
- سیاه یا قیری: ممکن است نشانه خونریزی داخلی در بخش فوقانی دستگاه گوارش باشد، مانند زخم معده یا التهاب معده.
- زرد: معمولاً با بوی بد همراه است و می تواند نشانه اختلالات کبد، مشکلات صفراوی یا بیماری هایی مثل سلیاک یا سرطان لوزالمعده باشد.
- سبز: در بیشتر موارد بی خطر و مربوط به رژیم غذایی است، اما در صورت تداوم، می تواند نشانه ای از اختلالات گوارشی باشد.
3.بو: مدفوعی که بوی بسیار بد، تند یا غیرعادی دارد ممکن است نشان دهنده اختلال در جذب مواد مغذی یا عفونت باشد.
4.تعداد دفعات: تغییر ناگهانی در الگوی دفع، مثل یبوست طولانی مدت یا اسهال مزمن، می تواند نشانه بیماری زمینه ای باشد.
5.شکل: مدفوعی با شکل نازک یا روبانی می تواند به انسداد روده یا حتی سرطان روده بزرگ اشاره داشته باشد.
کدام رنگ مدفوع خطرناک است؟
- مدفوع قرمز روشن: معمولاً نشانه خونریزی در قسمت پایین روده یا بواسیر است. در مواردی می تواند به بیماری هایی مثل دیورتیکولوز یا سرطان کولورکتال مربوط باشد.
- مدفوع سیاه یا قیری (ملنا): نشان دهنده خونریزی در قسمت بالایی دستگاه گوارش؛ احتمالاً ناشی از زخم معده یا التهاب معده.
- مدفوع زرد و بدبو: اغلب به دلیل مشکلات صفرا، کبد یا اختلالات جذب مثل بیماری سلیاک یا مشکلات لوزالمعده ایجاد می شود.
- مدفوع سفید یا خاک رس مانند: معمولاً به کمبود صفرا مرتبط است و می تواند نشانه بیماری هایی مثل هپاتیت، سیروز کبدی یا سنگ صفرا باشد.
- مدفوع آبکی: ممکن است ناشی از عفونت های گوارشی، حساسیت غذایی یا اختلالاتی مثل IBS و IBD باشد.
- مدفوع گلوله ای و سفت: نشانه رایج یبوست است که ممکن است به دلیل کمبود فیبر، کم آبی بدن یا مصرف برخی داروها باشد.
- مدفوع چرب: نشان دهنده جذب نشدن چربی توسط بدن است. بیماری هایی مثل سلیاک یا پانکراتیت مزمن باعث آن می شوند.
- مدفوع نازک یا نواری: می تواند نشانه انسداد روده یا سرطان کولون باشد.
- مدفوع بزرگ و حجیم: معمولاً با مشکلات جذب یا مصرف زیاد برخی غذاها ارتباط دارد.
رنگ های غیرمعمول دیگر (زرد، سبز، نارنجی، سفید) در صورت تکرار، می توانند علامت بیماری بوده و باید توسط پزشک بررسی شوند.
علت تغییر رنگ، بافت و شکل مدفوع چیست؟
در اغلب موارد، تغییر رنگ مدفوع به تنهایی نشان دهنده بیماری خاصی نیست و ممکن است کاملاً بی خطر و موقتی باشد. با این حال، شناخت دلایل این تغییرات می تواند به درک بهتر وضعیت سلامت گوارش کمک کند.
برخی از مهم ترین عوامل تغییر رنگ، بافت و فرم مدفوع عبارتند از:
- اسهال: در شرایطی که دستگاه گوارش با سرعت بالا مواد را دفع می کند، مدفوع ممکن است به رنگ زرد مایل به سبز درآید.
- مواد غذایی خاص: برخی خوراکی ها به صورت مستقیم بر رنگ مدفوع تاثیر می گذارند. مثلاً چغندر قرمز، ژله، نوشیدنی های رنگی مثل کول اید، شیرین بیان و سبزیجات برگ سبز تیره می توانند باعث تغییر رنگ به قرمز، سبز یا حتی بنفش شوند.
- داروها: بعضی داروهای بدون نسخه (OTC) و داروهای تجویزی، از جمله آنتی بیوتیک ها، مکمل های آهن یا داروهای ضداسید، ممکن است باعث تیره یا روشن شدن رنگ مدفوع شوند.
- بیماری های کبد، پانکراس یا روده ها: اختلالات عملکرد در کبد، کیسه صفرا، لوزالمعده یا روده ها می توانند رنگ و قوام مدفوع را به طور چشمگیری تغییر دهند.
- خونریزی در دستگاه گوارش: وجود خون در روده می تواند مدفوع را سیاه، قرمز یا تیره تر از حد طبیعی کند. این حالت اغلب نیازمند بررسی فوری پزشکی است.
منابع:
